جنگ، چه داخلی چه خارجی، یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای فضای کسب‌وکار است. اما حتی در بدترین بحران‌ها، همیشه کسب‌وکارهایی هستند که دوام می‌آورند، خود را تطبیق می‌دهند، یا حتی رشد می‌کنند.
راز آن‌ها در این است که پیش از بحران، آماده‌اند. در بحران، انعطاف دارند. و بعد از بحران، بازسازی می‌کنند.
در این مقاله، مجموعه‌ای از راهکارهای عملی، قابل اجرا و واقع‌بینانه را بررسی می‌کنیم که به کسب‌وکارها کمک می‌کند در شرایط جنگی:
- بقا پیدا کنند
- ضرر را به حداقل برسانند
- فرصت‌های تازه را شناسایی کنند
- و آماده بازگشت قوی‌تر باشند
داشتن برنامه اضطراری (Business Continuity Plan)
اولین قدم برای حفظ کسب‌وکار در بحران، این است که قبل از شروع بحران فکرش را کرده باشید.
برنامه تداوم کسب‌وکار شامل موارد زیر است:
- شناسایی فعالیت‌های حیاتی (که بدون آن‌ها کسب‌وکار نمی‌چرخد)
- تعریف فرآیندهای جایگزین در صورت قطعی زیرساخت‌ها (برق، اینترنت، حمل‌ونقل)
- برنامه خروج اضطراری تیم
- لیست تماس اضطراری کارمندان، شرکا و تأمین‌کنندگان
- بیمه‌نامه‌های فعال و مستندات قانونی
✅ اگر امروز این برنامه را ندارید، حتی اگر کشورتان درگیر جنگ نیست، نوشتنش را شروع کنید.
دیجیتالی‌سازی فرآیندها و کار از راه دور
در زمان جنگ، دسترسی فیزیکی به دفاتر، کارخانه یا فروشگاه ممکن است قطع شود.
به همین دلیل، هرچه زودتر فرآیندهای حیاتی کسب‌وکار را به فضای دیجیتال منتقل کنید:
- اسناد حسابداری و قراردادها روی فضای ابری
- فروش آنلاین به‌جای حضوری
- ارتباط تیم با ابزارهایی مثل واتساپ، اسکایپ، ترلو، یا CRM ابری
- آموزش کارمندان برای دورکاری
✅ اگر تیم شما بتواند بدون حضور فیزیکی هم کار کند، احتمال بقا در بحران بالاتر است.
حفظ نقدینگی و مدیریت مالی محتاطانه
در شرایط جنگی، درآمد ناپایدار و هزینه‌ها متغیر می‌شوند. بنابراین باید:
- هزینه‌های غیرضروری را حذف کنید
- بدهی‌های بلندمدت یا سود بالا را تسویه کنید
- وام‌های جدید فقط در صورت ضروری بودن گرفته شوند
- سرمایه در گردش را نقد یا قابل‌دسترسی نگه دارید
- بخشی از سرمایه را به ارز پایدار یا کالاهای فیزیکی تبدیل کنید (مثل طلا، مواد اولیه قابل مصرف)
✅ نقدینگی، اکسیژن کسب‌وکار شما در بحران است.
تقویت زنجیره تأمین محلی
یکی از مشکلات رایج در جنگ، اختلال در واردات یا حمل‌ونقل بین‌شهری‌ست. بنابراین:
- با تأمین‌کننده‌های نزدیک‌تر یا بومی همکاری کنید
- سعی کنید جایگزین‌های داخلی برای مواد اولیه خارجی پیدا کنید
- موجودی انبار را افزایش دهید، اما نه تا حد فاسدشدن یا ضرر
✅ زنجیره تأمین کوتاه‌تر، در شرایط ناپایدار شانس ادامه فعالیت را افزایش می‌دهد.
حفظ ارتباط شفاف با مشتریان
در شرایط بحرانی، اعتماد مشتری به کسب‌وکار شما طلاست.
مشتری باید بداند:
- شما هنوز فعال هستید
- خدمات یا محصولاتتان در دسترس‌اند (هرچند محدود)
- چطور می‌تواند خرید یا پشتیبانی بگیرد
- چه تغییراتی در خدمات شما رخ داده (تأخیر، تغییر قیمت، روش پرداخت جدید)
✅ با مشتری شفاف باشید. وعده ندهید که نمی‌توانید عملی کنید، ولی حضور خود را حفظ کنید.
آموزش و حمایت روانی تیم
کارمندان شما هم انسان‌اند. اگر روحیه آن‌ها نابود شود، هیچ فرمول اقتصادی کار نخواهد کرد.
راهکارها:
- جلسات کوتاه و مثبت به‌صورت روزانه یا هفتگی
- ارائه مشاوره روانشناسی (حتی به‌صورت لینک یا راهنما)
- اطمینان دادن به تیم از حمایت و وجود برنامه
- تقسیم وظایف به‌شکل انعطاف‌پذیر
- جلوگیری از اضافه‌کاری یا استرس بیش‌ازحد
✅ تیمی که حس امنیت داشته باشد، در هر بحران هم‌پای شما می‌ماند.
تنوع‌بخشی به محصولات و خدمات
در شرایط جنگی، برخی محصولات از سبد خرید مردم حذف می‌شوند، و برخی تقاضای بیشتری پیدا می‌کنند.
مثال‌ها:
- اقلام لوکس ممکن است کنار گذاشته شوند
- محصولات ضروری، بهداشتی، غذایی، گرمایشی، و ارتباطی تقاضای بالایی دارند
- خدمات تعمیرات، لجستیک، یا مشاوره بحران اهمیت پیدا می‌کنند
✅ اگر بتوانید بخشی از تولید یا خدمات خود را به نیازهای فعلی جامعه تطبیق دهید، شانس بقا بالا می‌رود.
استفاده از شبکه‌های محلی و هم‌افزایی با دیگر کسب‌وکارها
در بحران، اتحاد مهم‌تر از رقابت است.
- با کسب‌وکارهای دیگر تبادل کالا یا خدمات کنید
- بار لجستیکی را با هم تقسیم کنید
- کمپین‌های مشترک برای حفظ مشتری راه بیندازید
- از انجمن‌های صنفی یا اتاق‌های بازرگانی کمک بگیرید
✅ شبکه‌سازی، راهی برای زنده ماندن در روزهایی‌ست که تنها بودن، ریسک بزرگی دارد.
مستندسازی و ثبت همه‌چیز
در شرایط جنگی، برای دریافت غرامت، کمک دولتی یا حتی ادامه کار، باید:
- فاکتورها، قراردادها، بیمه‌نامه‌ها و لیست خسارات را مستند داشته باشید
- فعالیت‌های مالی را دقیق ثبت کنید
- حتی ارتباطات ایمیلی و پیامکی را آرشیو کنید
✅ در آینده، این اسناد برای پیگیری حقوقی، بیمه یا بازسازی حیاتی خواهند بود.
واقع‌بینی و آمادگی برای تغییر مدل کسب‌وکار
گاهی ادامه همان مدل قدیمی دیگر ممکن نیست. در این شرایط باید:
- مدل کسب‌وکار را بازطراحی کنید
- بخشی از فعالیت را متوقف و روی بخش جدید تمرکز کنید
- به‌جای فروش کالا، خدمات پشتیبانی یا آموزش ارائه دهید
- به‌جای انبارداری، فروش واسطه‌ای یا دلیوری اجرا کنید
✅ انعطاف‌پذیری، از هر سرمایه‌ای در زمان جنگ مهم‌تر است.
زنده ماندن هنر است
حفظ کسب‌وکار در زمان جنگ، مثل بقا در طوفان است.
نه‌فقط قدرت مالی، بلکه برنامه‌ریزی، سرعت واکنش، روحیه تیم و نگاه منعطف است که فرق بین سقوط و بقا را رقم می‌زند.
| ✅ اقدام کن | ✖️ از این بپرهیز |
| نقدینگی را حفظ کن | هزینه‌های غیرضروری |
| تیم را آموزش بده | انکار بحران |
| دیجیتالی شو | انتظار برای بازگشت شرایط عادی |
| خدمات را تطبیق بده | چسبیدن به مدل قدیمی |
| با مشتری شفاف باش | قطع ارتباط با بازار |
